Zowel Europese als nationale overheden benadrukken de laatste maanden steeds meer het belang van persoonlijke voorbereiding op rampen, oorlogen en andere noodsituaties. Verschillende landen lanceren campagnes die burgers moeten aansporen om een noodpakket in huis te halen, en overheden geven praktische tips aan hun bevolking. Hieronder volgt een overzicht.
Inhoudstafel
België: “We leven niet meer in de vrede waar we op hoopten”
Volgens het Nationaal Crisiscentrum wordt de samenleving constant geconfronteerd met risico’s. Door van tevoren preventieve maatregelen te treffen en de weerbaarheid te verhogen, kan de impact van een noodsituatie beperkt worden en daar kan iedere burger zijn steentje toe bijdragen.
In oktober 2024 publiceerde het Crisiscentrum nog een driejaarlijkse nationale risicoanalyse. Ze bepaalt op een wetenschappelijke en gestructureerde manier de grootste risico’s waaraan België blootgesteld kan worden. In de analyse worden 118 risico’s uit zeven categorieën belicht en onderzocht. Volgens het rapport zijn ‘mensgemaakte’ risico’s het meest waarschijnlijk. Dat heeft dan niet alleen maken met terrorisme, maar ook met geopolitieke spanningen en beïnvloedingsstrategieën. Denk daarbij aan desinformatiecampagnes, spionage en hacking. Scenario’s met een zeer hoge maatschappelijke impact, maar met een lage waarschijnlijkheid, worden ook belicht. Denk daarbij aan een nationale stroompanne of een storing in de luchtvaart.
“Weerbaarheid van de bevolking en infrastructuur tegen verschillende risico’s is intussen een sleutelwoord voor de samenleving”, klinkt het in het rapport. “De bedoeling is om te streven naar een weerbaarder België. Dit is niet alleen voor ons een noodzaak, maar voor de hele Europese Unie.”
Grootschalige campagne
In de loop van 2025 komt het Nationaal Crisiscentrum daarom met een campagne over hoe we ons kunnen voorbereiden op een crisissituatie. “We leven niet meer in de vrede waar we op hoopten, vertelde toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (cd&v) daarover eind 2024. “Er zijn geopolitieke spanningen en het aantal natuurrampen en cyberaanvallen neemt toe.”
Het Crisiscentrum zal in de campagne verduidelijken hoe je moet schuilen, evacueren en een eigen noodplan kan maken. “Het zal bijvoorbeeld gaan over het oplijsten van mensen die je moet verwittigen, weten welke noodnummers je bij je moet hebben en bekijken of het zinvol is om bijvoorbeeld een noodbatterij in huis te hebben”, vertelde de minister. “De ervaring leert dat we als individu ook wel een en ander kunnen doen om goed voorbereid te zijn.”
Op de webpagina ‘Wat kan jij doen?‘ geeft het Nationaal Crisiscentrum alvast enkele tips waarmee je zelf aan de slag kan. De overheidsdienst geeft een beknopte gids over wat er in een noodpakket moet zitten, hoe je je kan voorbereiden en anderen kan helpen en wat je kan doen als je zelf slachtoffer wordt van een noodsituatie.
Nederland: “Iedereen is nodig”
De Nederlandse overheid zegt dat naast de militaire paraatheid ook de maatschappelijke weerbaarheid omhoog moet. “Alleen dan kan Nederland zich wapenen tegen oorlog en crises”, zegt het Ministerie van Defensie. “Het verhogen van de maatschappelijke weerbaarheid en militaire paraatheid zorgt niet alleen voor extra verdediging, maar ook voor afschrikking van Rusland en andere tegenstanders.” Het Nederlandse kabinet heeft daarom in kaart gebracht wat er nodig is om weerbaar te zijn tegen militaire of hybride dreigingen en wie daar verantwoordelijk voor is.
Nederland geeft aan dat het defensieapparaat moet kunnen rekenen op ondersteuning door de burgers en het bedrijfsleven. Ook in conflictsituaties moet de economie blijven draaien, eventueel ten dienste van de krijgsmacht. De Nederlandse politiek werkt aan wetgeving om dat mogelijk te maken.
Verder gaat het Nederlandse kabinet ook aan de slag met de uitwerking van een weerbaarheidsopgave. Niet alleen op defensievlak, want het leger wil ook meer ondersteuning vanuit de maatschappij. “Bij een grootschalig conflict draait de krijgsmacht op volle toeren”, legt de Nederlandse overheid uit. “Dan is er extra behoefte aan voedsel, energievoorziening en gezondheidszorg. Feit is dat de samenleving en krijgsmacht tijdens een conflict gebruik moeten maken van dezelfde schaarse middelen en mensen.”
Europese Unie: “Lidstaten een kader geven”
De Europese Unie kan niet achterblijven in de bescherming van haar lidstaten tegen interne of externe risico’s. Daarvoor werd eind 2022 de CER-richtlijn in het leven geroepen. Die heeft betrekking op de bescherming van organisaties tegen dreigingen zoals terrorisme, sabotage en natuurrampen. Voor digitale risico’s op netwerk- en informatiesystemen is er een soortgelijke richtlijn: NIS2.
De bedoeling van deze richtlijnen is om lidstaten een kader te geven waarin zij elke vier jaar onderzoek moeten doen naar risicoherkenning, bestrijding en het ontwikkelen van nationale strategieën. De richtlijn maakt ook een onderscheid tussen regionale en nationale risico’s versus Europese risico’s. Zulke Europese risico’s worden gezien als zeer belangrijk, omdat ze betrekking hebben op minstens zes lidstaten.
Richting de burger voorziet de Europese Unie ook heel wat concrete adviezen via platforms via de European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations (ECHO). ECHO is vooral bedoeld voor ontwikkelingssamenwerking, maar men vindt er ook richtlijnen over zelfredzaamheid, crisisbeheer en internationaal recht.
Verenigde Staten
De Verenigde Staten hebben een uitgebreid systeem van nationale noodplannen en crisisbeheersing. Het Federal Emergency Management Agency (FEMA) is verantwoordelijk voor rampenbestrijding en noodhulp binnen de VS. De Amerikaanse overheid heeft daarnaast verschillende initiatieven opgezet om burgers bewust te maken van risico’s.
De Ready Campaign van Homeland Security, de overheidsdienst bevoegd voor Nationale Veiligheid, spoort Amerikanen aan om een noodpakket samen te stellen en een evacuatieplan te hebben. Op de overheidssite staan tips om te overleven in extreme weersomstandigheden, tijdens (bos)branden en elektriciteitsstoringen.
Verder is er een sterke focus op cyberveiligheid, aangezien de VS kwetsbaar zijn voor digitale aanvallen. In het kader van nationale verdediging heeft het Amerikaanse ministerie van Defensie richtlijnen uitgewerkt om de infrastructuur te beschermen tegen aanvallen van vijandige staten. Bovendien nemen de VS deel aan internationale samenwerkingsverbanden, zoals NAVO en de VN, om wereldwijde veiligheidsdreigingen het hoofd te bieden.
Frankrijk: Veel online informatie
Frankrijk heeft een uitgebreide nationale strategie voor risicobeheer, geleid door het Ministère de l’Intérieur. De Franse overheid heeft plannen voor civiele bescherming die niet alleen natuurrampen, maar ook hybride oorlogsvoering en cyberdreigingen omvatten.
Het Vigipirate-plan, dat terrorismebestrijding coördineert, is een van de meest zichtbare initiatieven. Daarnaast zijn er de Plan ORSEC (Organisation de la Réponse de Sécurité Civile) en de Plan Blanc voor noodsituaties in de gezondheidszorg. Frankrijk benadrukt ook de rol van burgers in nationale weerbaarheid. Via de campagne ‘Réagir en cas d’attaque‘ worden Fransen geïnformeerd over hoe ze zich moeten voorbereiden op rampen en aanvallen.
Oost-Europese landen
Polen
Polen heeft de afgelopen jaren zijn defensiebeleid versterkt, mede door de dreiging uit Rusland. Het Poolse ministerie van Defensie heeft ingezet op de modernisering van het leger en de uitbreiding van het Territoriale Defensieleger, een reservemacht die burgers opleidt om het land te verdedigen in noodsituaties. Daarnaast heeft Polen een campagne gelanceerd om burgers aan te moedigen voedselvoorraden aan te leggen en te weten wat te doen in geval van een crisis.
Litouwen
Litouwen heeft, net als andere Baltische staten, een actieve weerbaarheidsstrategie. De overheid verspreidt handleidingen over hoe burgers zich moeten voorbereiden op een mogelijke aanval of crisis. In The Survival Guide, een officieel overheidsdocument, worden Litouwers op een laagdrempelige manier aangespoord om een noodpakket samen te stellen en zich bewust te zijn van desinformatiecampagnes. Het buurland van Rusland geeft burgers zelfs tips voor het geval ze ooit ontvoerd of gevangengenomen worden.
