Een burgeroorlog meemaken is een van de meest ontwrichtende gebeurtenissen die een mens kan treffen. Verhalen van overlevenden bieden ons waardevolle inzichten in hoe mensen zich staande houden wanneer de maatschappij volledig instort.
Door te leren van hun ervaringen, kunnen we lessen trekken uit hun ervaringen, getuigenissen en fouten.
De impact van burgeroorlogen op het dagelijks leven
Wanneer een burgeroorlog uitbreekt, verandert het normale leven in een constante strijd om te overleven. Basisdiensten zoals elektriciteit, water en voedselvoorziening vallen weg, terwijl ook medische hulp schaars wordt. De verhalen uit Bosnië en Syrië illustreren hoe snel een functionerende samenleving kan veranderen in een chaotische strijd om te overleven.
Een Syrische overlevende beschrijft het treffend:
“In 2010 was een Amerikaanse dollar 50 Syrische lires waard, Syrië had 24 miljoen inwoners, geen internationale schulden, en was over het algemeen een mooie plek om te leven. In 2023 is een Amerikaanse dollar 13.000 Syrische lires waard, heeft Syrië minder dan 14 miljoen inwoners, is ons land een oorlogsgebied voor alle grote spelers op de wereldbol en wil iedereen weg.”
De ervaringen uit deze conflicten tonen aan dat overleven in een burgeroorlog draait om aanpassingsvermogen, voorbereiding en gemeenschapsvorming. Wat mij persoonlijk het meest treft in deze verhalen is hoe snel ‘normaal’ kan veranderen in ‘overleven’.
Tekenen van een naderende crisis
Burgeroorlogen komen zelden uit het niets. Er zijn vaak waarschuwingssignalen die erop wijzen dat een samenleving afstevent op een conflict. Een Syrische overlever legt uit hoe hij merkte dat er een explosief conflict zat aan te komen. “Als je jezelf opeens in een gebied bevindt waar mensen radicaler worden, of een militie sterker wordt, of een bepaalde ideologie of militarisering plaatsvindt, pak dan simpelweg je lichte en dure spullen in, en vertrek!”
Selco is een legendarische blogger en overlever uit de Bosnische oorlog, al worden zijn getuigenissen ook door sommigen betwist. Hoe dan ook haal je uit zijn ervaringen enorm veel nuttige informatie.
Hij somt enkele verontrustende signalen op die hij waarnam voor het uitbreken van het geweld
- Toenemende polarisatie in de samenleving
- Groeiende spanningen tussen verschillende etnische of religieuze groepen
- Politieke retoriek die ‘de ander’ als vijand bestempelt
- Afnemend vertrouwen in overheidsinstanties
- Media die steeds meer partijdig worden
De Bosnische Oorlog (1992-1995)
De Bosnische Oorlog was onderdeel van het uiteenvallen van Joegoslavië, waarbij etnische spanningen tussen Bosniakken (Bosnische moslims), Serviërs en Kroaten resulteerden in een bloedig conflict. Steden zoals Sarajevo werden jarenlang belegerd, waarbij burgers moesten overleven zonder basisvoorzieningen zoals elektriciteit, stromend water of voldoende voedsel. Naar schatting kwamen 100.000 mensen om het leven en raakten meer dan 2 miljoen mensen ontheemd.
Basisbehoeften verzekeren in conflictsituaties
Water: de eerste levensbehoefte
In zowel de Syrische als de Bosnische crisis werd water een kostbaar goed. Selco beschrijft hoe hij in Bosnië moest improviseren:
“De meeste tijd verzamelde ik water van het dak in 4 grote vaten tijdens de oorlog, daarna kookten we het om te desinfecteren. We hadden ook een rivier in die stad, te vervuild maar als je niets te kiezen hebt…”
Overlevenden uit beide conflicten benadrukken het belang van:
- Meerdere manieren om water te verzamelen (regenwater, natuurlijke bronnen)
- Kennis van verschillende waterzuiveringsmethoden
- Opslagcapaciteit voor minimaal enkele dagen drinkwater
- Bewustzijn van het waterverbruik voor verschillende doeleinden
Voedselzekerheid tijdens conflicten
Het voedseltekort wordt vaak binnen enkele weken na het begin van een conflict merkbaar. In Bosnië verdwenen supermarktvoorraden vrijwel direct bij de eerste schoten. Een West-Afrikaanse overlever van meerdere burgeroorlogen vertelt:
“Rijst was een belangrijk basisproduct omdat het je vulde. We hadden het vaak samen met iets dat bulgurtarwe werd genoemd.”
Voedselstrategieën die in meerdere conflicten effectief bleken:
- Houdbare basisproducten die weinig brandstof vereisen om te bereiden
- Kennis van lokale eetbare planten en alternatieve voedselbronnen
- De vaardigheid om voedsel te conserveren zonder elektriciteit
- Beperkt gebruik van kookgeuren die aandacht kunnen trekken
- Lees in dit artikel hoe je voedsel langdurig kan bewaren
Vacuumzakken Voedsel – 20×30 cm – 100 stuks
Deze vacuümzakken met microstructuur zijn de beste keuze voor aromadicht, waterdicht en luchtdicht afsluiten van levensmiddelen. Ideaal voor vacumeren van vlees, vis, groente en meer, waardoor producten lang hun versheid behouden.
De Syrische Burgeroorlog (2011-…)
De Syrische Burgeroorlog begon als protesten tegen het regime van president Assad, maar escaleerde snel tot een complexe oorlog met internationale betrokkenheid. De oorlog heeft geleid tot honderdduizenden doden, miljoenen vluchtelingen, en de verwoesting van grote delen van het land. In veel gebieden vielen basisvoorzieningen volledig weg, waardoor burgers jarenlang moesten overleven in extreme omstandigheden.
Energie en warmte als overlevingsfactoren
Het gebrek aan elektriciteit en verwarming bleek in beide conflicten een onderschatte uitdaging. Selco beschrijft:
“We stripten elke deur en elk raamkozijn van verlaten huizen voor verwarming. Ik verbrandde al mijn eigen meubels voor verwarming. Veel mensen stierven aan ziektes, vooral door slecht water.”
Effectieve strategieën voor energie en warmte omvatten:
- Alternatieve verwarmingsmethoden die weinig brandstof verbruiken
- Kennis van improvisatie met beschikbare materialen
- Batterijen en LED-verlichting als essentiële voorraad
- Kleine, draagbare zonnepanelen of andere off-grid energiebronnen
Ontdek hier drie draagbare batterijen
Draagbare BLUETTI EB3A powerstation 600W
Ontdek de BLUETTI EB3A, een draagbaar powerstation van 600W dat perfect is voor avontuurlijke buitensessies of als betrouwbare voeding tijdens stroomuitval. Met een krachtige 268Wh LiFePO4-batterij en ultrasnel opladen tot 80% in slechts 30 minuten, biedt dit apparaat acht verschillende aansluitmogelijkheden. Ideaal voor iedereen die voorbereid wil zijn op onverwachte situaties zonder in te boeten op gebruiksgemak en transportabiliteit.
Jackery Explorer 300 Plus powerstation
Ontdek de Jackery Explorer 300 Plus, een compact en krachtig powerstation van 288Wh dat je overal mee naartoe neemt. Perfect voor avonturiers en als back-up energiebron. Dankzij de innovatieve ChargeShield-technologie laad je snel en veilig op, terwijl de lange levensduur van de batterij zorgt voor betrouwbaarheid. Dit product is ideaal voor wie altijd voorbereid wil zijn op onverwachte situaties.
EcoFlow RIVER 3 Plus Powerstation
De EcoFlow RIVER 3 Plus Power Station is een compacte en lichte 286 Wh Power Station (uitbreidbaar tot 572 of 858 Wh) en is ideaal voor bijvoorbeeld onderweg of vakantie! Daarnaast is hij door de UPS-functie met een omschakeltijd van <10 ms uitermate geschikt als noodstroomvoorziening voor gevoelige apparaten bij stroomuitval.
Lees hier meer over met welke stekkerbatterijen je makkelijk kan overleven.
Veiligheid en gemeenschap
De kracht van samenwerking
Beide conflicten tonen aan dat alleen overleven vrijwel onmogelijk is. Een Liberiaanse overlever uit een West-Afrikaanse burgeroorlog beschrijft het zo: “Tenzij je deelnam aan de oorlog, gebruikte je niet veel munitie om eerlijk te zijn. Je wilde ook niet dat mensen wisten hoeveel wapens je had, zodat je geen doelwit zou worden van gewapende rovers, vooral als je een kleine groep was.” Een getuigenis uit Bosnië bevestigt dit: “Kracht zat in aantallen. Als je alleen in een huis was, werd je waarschijnlijk beroofd en gedood, hoe goed bewapend je ook was.”
Gemeenschapsvorming bleek cruciaal, met als sleutelelementen:
- Vertrouwen binnen de groep
- Duidelijke taakverdeling en verantwoordelijkheden
- Gedeelde waakzaamheid en beveiligingsmaatregelen
- Wederzijdse aanvulling van vaardigheden en kennis
Mobiliteit en verplaatsing tijdens conflicten
Hoe beweeg je door een gevaarlijk gebied? Volgens een van de getuigenissen mag je je nooit alleen verplaatsen. “2 tot 3 man, heel snel, nooit aandacht proberen trekken en er ‘gewoon’ uitzien: dat is de boodschap.”
“Als de meeste mensen er wanhopig, arm en vies uitzien, dan moet jij er hetzelfde uitzien.”
Praktische lessen over mobiliteit:
- Blijf onopvallend en vermijd de aandacht te trekken
- Reis in kleine groepen en vermijd voorspelbare routes
- Ken alternatieve wegen en schuilplaatsen in je omgeving
- Verplaats je bij voorkeur in het donker, maar wees voorbereid
Gezondheid en hygiëne in crisisomstandigheden
Het wegvallen van medische voorzieningen had dramatische gevolgen. De West-Afrikaanse overlever vertelt:
“Basale benodigdheden waren het meest nodig. Koffie, thee en suiker werden de grootste handelswaren. Mensen die rookten of dronken stopten daar snel mee. Als je dronken of high was, was je niet alert genoeg voor potentiële aanvallen.” Selco voegt toe: “Een gebrek aan hygiënische middelen doodde veel mensen, dat heb ik gezien.”
Essentiële gezondheidsstrategieën:
- Voorraad van basisantibiotica en pijnstillers
- Kennis van EHBO en behandeling van veelvoorkomende aandoeningen
- Aandacht voor sanitaire voorzieningen, zelfs in primitieve omstandigheden
- Preventieve maatregelen tegen seizoensgebonden ziekten
Psychologisch welzijn behouden
Een onderschat aspect is de mentale impact van een langdurig conflict. “Er zal geweld zijn. Je zult het negeren. Explosies zijn alleen de eerste twintig keer eng. Je zult snel leren dat geen enkele tragedie het einde betekent en het leven altijd doorgaat.”
Strategieën voor mentale weerbaarheid:
- Dagelijkse routines handhaven waar mogelijk
- Momenten van normaliteit creëren en koesteren
- Sociale banden onderhouden en versterken
- Realistische verwachtingen hebben over de situatie
Economie en handel in conflictgebieden
Alternatieve handelssystemen
In beide conflicten verloor geld snel zijn waarde. Een ruileconomie kwam op, waarbij praktische items waardevoller waren dan geld of goud. Selco vertelt hoe snel geld niets waard werd. “We ruilden dingen, de zwarte markt tierde weelderig.” Daarnaast was het ook de wet van de sterkste: “Kaarsen, aanstekers, antibiotica, brandstof, batterijen, geweermunitie en natuurlijk voedsel, we vochten als dieren daarvoor.”
Waardevolle handelsartikelen bleken:
- Aanstekers, lucifers en andere vuurmaak-items
- Batterijen en kleine elektronische apparaten
- Medicijnen, vooral antibiotica
- Alcohol en sigaretten
- Persoonlijke hygiëneproducten
- Kleine, praktische gereedschappen
Lees hier een artikel over goud:
Waardebehoud tijdens economische instorting
Hyperinflatie vernietigde spaargeld in beide conflicten. Een Syrische overlever deelt zijn ervaring:
“Welkom bij hyperinflatie. Heb je veertigduizend dollar gespaard? Gefeliciteerd, je kunt het nu wegstoppen. Heb je eigendom? Heb je investeringen in de economie? Heb je vijfentwintig aandelen in de S&P 500? Ga snoep voor je kinderen kopen, want nu is de hele economie waardeloos.”
Strategieën voor waardebehoud:
- Fysieke bezittingen met praktische waarde
- Vaardigheden die je kunt ruilen voor goederen of diensten
- Kleinschalige, mobiele waardedragers die gemakkelijk te verbergen zijn
- Diversificatie van bezittingen en middelen
Overleven op lange termijn
Aanpassingsvermogen als sleutel tot overleving
De verhalen uit beide conflicten tonen het belang van flexibiliteit. Een West-Afrikaanse overlever vertelt:
“Tijdens die oorlogen hield men nog steeds samen. Men wilde nog steeds een gevoel van gemeenschap, een gevoel van normaliteit. Heb gelijkgestemde bondgenoten, zelfs als ze geen deel uitmaken van je directe groep.”
Selco voegt toe: “Het was geen overlevingsfilm, het was lelijk, we deden wat we moesten doen om te overleven. Niemand wint, we overleefden gewoon, met veel nachtmerries.”
Langetermijnstrategieën:
- Leer continu van nieuwe omstandigheden
- Pas verwachtingen aan aan de realiteit
- Behoud flexibiliteit in plannen en voorraden
- Ontwikkel meerdere vaardigheden die nuttig zijn in verschillende scenario’s
De terugkeer naar normaliteit
Uiteindelijk eindigden beide conflicten, al was het in Syrië nog steeds gaande. De weg terug naar een normaal leven bleek moeilijk. “Na 15 jaar hebben we vrede, we leven met mensen die ooit onze vijanden waren. Ik wil geen oorlog en vijanden meer omdat etniciteit of religie of welke andere reden dan ook. We hebben allemaal geleden en we proberen allemaal weer samen te leven.”
Lessen voor de nasleep:
- Gemeenschappelijke doelen kunnen verdeeldheid overbruggen
- Trauma’s hebben langdurige effecten op individuen en gemeenschappen
- Zelfredzaamheid blijft belangrijk, zelfs na terugkeer van stabiliteit
- Documentatie van eigendom en identiteit kan cruciaal zijn
Conclusie: Universele lessen voor zelfredzaamheid
De verhalen uit Bosnië en Syrië bieden waardevolle inzichten voor iedereen die zelfredzaam wil zijn in onzekere tijden. De belangrijkste lessen zijn:
Gemeenschap gaat boven individualisme – alleen kun je niet overleven. Praktische vaardigheden en kennis zijn waardevoller dan bezittingen. Het vermogen om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden is cruciaal. Mentale weerbaarheid is even belangrijk als fysieke voorbereiding. En misschien wel het belangrijkste: zelfredzaamheid begint lang voordat een crisis zich aandient.
Zoals Selco zegt: “Ik denk dat ik nu de kracht heb om alles te doen wat nodig is om mijzelf en mijn familie in leven te houden, want als alles instort, weet dan zeker dat je sommige slechte dingen zult doen om je kind te redden. Je wilt geen held zijn, je wilt overleven met je familie.”
